Yeni Başlayanlar için Bilgisayar Terimleri Sözlüğü

Bilgisayar, çok uzun zamandan beri insanın hayatında yer edinmiş teknolojik bir üründür. Birçok işlemin kolaylaşmasını sağlayan bilgisayar, farklı parçalardan meydana gelir. Bu parçalar, bilgisayarın çalışması ve fonksiyonlarını yerine getirebilmesini mümkün kılar. Oldukça fazla parça ve sistemin bulunması, bilgisayar terimlerinin de ortaya çıkmasını sağlamıştır. Donanımla ilgili terimler, bilgisayarın yazılımının anlaşılmasını sağlayan kavramlar ve daha fazlası; bilgisayar terimleri kapsamında değerlendirilebilir.

Bilgisayar Donanım Terimleri

Bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların tamamı bilgisayar donanımını ifade eder. Bilgisayar terimleri dahilinde bulunan donanımla ilgili kavramlar, bilgisayarın fiziksel özelliklerinin anlaşılmasını sağlar. Bu terimler şu şekilde sıralanır:

Anakart (Motherboard): Merkezi baskılı devre kartıdır. Bilgisayarda bulunması gereken donanımları birbirine bağlayan parçadır.
İşlemci (CPU): Bilgisayarın temel hesaplama ve veri işleme fonksiyonlarını yerine getiren bileşendir.
RAM (Bellek): Bilgilerin geçici olarak depolandığı alandır.
Sabit Disk (Hard Disk): Veri depolanmasını sağlayan manyetik kayıt ortamlarıdır.
Ekran Kartı (GPU): Bilgisayarın görüntü vermesini sağlar.
Güç Kaynağı (Power Supply): Bilgisayarın dahili bileşenleri adına şebeke AC’sini düşük voltajla düzenlenen DC gücüne dönüştürmekle görevli kaynaktır.
Kasa (Case): İçerisine yerleştirilecek bilgisayar bileşenlerini dışarıdan gelebilecek fiziksel darbelere karşı koruyan parçadır.
Monitör (Ekran): Bilgisayardan görüntü sergilenmesi amacıyla tasarlanan elektronik veya elektro-manyetik aygıttır.
Klavye ve Fare (Keyboard and Mouse): Bilgisayar için tasarlanan harici giriş aygıtı olup “tuş takımı” olarak da adlandırılır.
USB Bellek (Flash Drive): Elektronik olarak içeriği silinip tekrar programlanabilen ve kaynak gücünün kesilmesi halinde bile veriyi muhafaza edebilen bellek türüdür.

Yazılım ve İşletim Sistemi Terimleri

Bilgisayar yazılım sistemi, bilgisayar sistemini meydana getiren yazılım tabanlı sistemin tamamını ifade eder. İşletim sistemi ise bir tür yazılımdır. Bilgisayar donanım kaynaklarını yönetir, uygulama yazılımları için ortak hizmetler sağlar. Bilgisayar terimleri ve anlamları kapsamında yazılım ile işletim sistemleri kavramlarının önemli bir yer edindiği bilinir.

İşletim Sistemi (Operating System): Bilgisayar donanımı ile uygulama yazılımları arasında bir köprü görevi gören ve bilgisayarın donanım kaynaklarını yönetip uygulama yazılımlarına hizmet sağlayan bir tür yazılımdır.
Sürücü (Driver): Bir tür yazılım olan sürücü, bilgisayara bağlı aygıtların (fare, klavye vb.) işlevlerini doğru bir şekilde yerine getirmesini sağlar.
Uygulama Yazılımı (Application Software): Bilgisayar kullanıcılarının çeşitli işlemleri yapmasını destekleyen yazılımlardır.
Sistem Yazılımı (System Software): İşletim sistemleri, oyun motorları gibi diğer yazılımlara hizmet sağlamak adına tasarlanan bilgisayar yazılımlarıdır.
Açık Kaynak Kod (Open Source): Üçüncü taraflarca kopyalanan, değiştirilebilen ve yeniden dağıtılabilen kaynak kodlarıdır.
Kernel (Çekirdek): Merkezi yazılım bileşeni olan çekirdek, işletim sistemindeki her şeyin üzerinde denetime sahiptir. Donanım ve uygulamalar arasında köprü görevi görmekte olup b bu nedenle bilgisayar terimleri sözlüğünde önemli bir yer edinir.
Güncelleme (Update): Bilgisayarın mevcut sürümünden yeni bir sürüme geçirilmesi eylemidir.
Yama (Patch): Bilgisayar yazılımlarında yazılıma ekstra bir özellik kazandırmak ya da var olan hataları gidermek amacıyla kullanıcılara sunulan programcıklardır.
Lisanslama Türleri (GPL, MIT, vs.): Telif sahibinin haklarını koruyan belge yazılım lisansı olarak adlandırılır. Açık kaynak kodlu lisans türleri; GNU AGLv3, GNU GPLv3, GNU LGPLv3, MIT License, Apache License 2.0 ve Mozilla Public License 2.0 şeklindedir.
Beta ve Stabil Sürümler: Beta sürüm, ilgili yazılımın ilk sürümündeki sistem testleri ile eksiklik testlerinden geçirilmesi olup burada amaçlanan yazılımın farklı donanımlarda başarılı bir şekilde çalışmasıdır.

Ağ ve İnternet Terimleri

Bilgisayar terimleri kapsamında değerlendirilen ağ ve internet kavramları, bilgisayarın çok daha etkin bir şekilde kullanılabilmesi için önemlidir. Ağ, paylaşım amacıyla iki veya daha fazla bilgisayarın bir araya getirilmesiyle meydana gelen bir tür sistemdir. Masaüstü bilgisayarlar ve dizüstü bilgisayar modellerinde önemli bir yapı olduğu bilinir.

IP Adresi (IP Address): TCP/IP protokolü ya da interneti kullanan cihazların ağ aracılığıyla birbirleriyle veri alışverişi yapmasını sağlayan bir tür adrestir.
DNS (Domain Name System): İnternet sitelerinin kolaylıkla bulunmasını sağlayan bir yapıdır. DNS ile dünyanın farklı bir bölgesinde bulunan web sitesine bile herhangi bir sorunla karşılaşmadan ulaşmak mümkündür.
VPN (Virtual Private Network): Uzaktan erişim yoluyla farklı ağlara bağlanmayı olanaklı hale getiren internet teknolojisidir.
Firewall (Güvenlik Duvarı): Bir tür yazılım ya da donanım olan firewall, ağların ve bilgisayar sistemlerinin korunmasını sağlar.
HTTP ve HTTPS Protokolleri: “Hiper Metin Transfer Protokolü” şeklinde Türkçeye çevrilen HTTP, bir HTTP sunucusu ile veri alışverişini sağlayan iletişim protokolüdür. HTTPS protokolleri ise yaygın olarak kullanılan bir HTTPS uzantısı olup bilgisayar ağı üzerinden güvenilir bir şekilde iletişim kurulmasını sağlar.
Wi-Fi ve Ethernet Bağlantısı: Wireless Fidelity ya da kısaca Wi-Fi, cihazların kablosuz olacak şekilde birbirlerine sağlanmasını sağlayan bir tür teknolojidir. Ethernet bağlantısı ise bir tür bilgisayar ağı teknolojisidir. Cihazların yerel ağında ya da geniş alan ağında birbirlerine bağlanmasına imkan tanır.
Modem ve Router: Bilgisayarların genel ağa bağlanması için geliştirilen ve bilgisayarın uzak yerdeki bilgisayarlara bağlanmasını sağlayan aygıttır. Router ise iki ağ arasında veri aktarımının güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesine olanak tanıyan donanımsal cihazlardır.
Ping ve Latency: Ping, bilgisayardan çıkan veri ve isteklerin sunucuya iletilmesi arasında geçen süre olarak tanımlanır. Latency, veri paketinin gönderildiği kaynaktan çıkıp hedef kaynağa ulaşma ve tekrar gönderilen kaynağa dönmesi arasında geçen süredir.
URL (Uniform Resource Locator): Tarayıcıdaki adres çubuğunda bulunan bilgidir. Web sitesinin adresi olarak da tanımlanabilir.
Proxy Sunucu: İnternete erişim sırasında kullanılmakta olan ara sunucudur.

Depolama ve Veri Yönetimi Terimleri

Bilgisayarda veri yönetimi; verilerin güvenilir bir şekilde toplanması, saklanması ve kullanılması uygulaması olarak bilinir. Depolama ise bilgisayar bileşenlerinden oluşur ve verilerin korunmasını sağlar. Bilgisayar terimleri sözlüğünde depolama ve veri yönetimi terimlerinin önemli bir yer edindiğini belirtmek olanaklıdır.

Bulut Depolama (Cloud Storage): Ağ üzerinde sanal bir şekilde oluşturulan havuzlarda veri depolanması işlemidir.
Veri Yedekleme (Data Backup): Verilerin kopyalarının depolama alanında bulunan dosyalardan ayrı bir şekilde fiziksel ya da bulut konumlarda tutulmasıdır.
SSD ve HDD Karşılaştırması: Solid State Disk ya da kısaca SSD, sabit disklerden daha hızlı ve güvenli veri depolanmasını sağlayan aygıtlardır. Sabit disk sürücüsü olarak bilinen HDD ise verilerin depolanması amacıyla tercih edilen manyetik kayıt ortamlarıdır.
Dosya Sistemleri (FAT32, NTFS, exFAT): Bir sistemin temel özelliği, saklanan veriler ve verileri işleme alan programların aynı bilgisayar üzerinde çalışmasıdır.
RAID Türleri: Veri depolama tasarısı olan RAID, diskler arasında veri kopyalama ya da paylaşımı adına birden fazla sabit diskin kullanılmasıdır. RAID 0’dan RAID 50’ye kadar farklı seviyeler mevcuttur. Fakat sık kullanılanları RAID 0, RAID 1, RAID 5 ve RAID 10 şeklinde sıralanır.
Harici Depolama Cihazları: Bilgisayarda yerleşik olarak bulunan depolama sistemlerinin yanı sıra ek bir depo amacıyla geliştirilen aygıtlardır. Hafıza kartları, SSD harddiskler, USB bellekler; sıklıkla kullanılan harici depolama cihazları arasında yer alır.
Sıkıştırma (Compression) ve Açma (Decompression): Bilgisayardaki verilerin daha az yer kaplaması adına sıkıştırılması işlemi, “sıkıştırma” olarak adlandırılır. Sıkıştırmayı açma ise verilerin eski durumlarına getirilmesidir.
Sanal Diskler (Virtual Disks): Fiziksel olarak var olmayan ve bilgisayar sistemlerinde kullanılan disk sürücüleridir.
NAS (Ağa Bağlı Depolama): Verileri çalışanların erişimine sürekli olarak açık tutan ve dosyalara tahsis edilmiş olan depolama cihazıdır.
Kriptografik Depolama Yöntemleri: Hassas verilerin güvenli bir şekilde depolanması amacıyla geliştirilen ve verilerin şifrelenmesini sağlayan etkili bir muhafaza yöntemidir.

Programlama ve Kodlama Temelleri

Programlama; bilgisayar programlarının yazılması ve bakımının yapılması sürecinin tamamıdır. Bilgisayar terimleri kapsamında programlamayla yakından ilgili çeşitli kavramlar vardır. Kodlama ise bilgisayar ile iletişim kurma yöntemidir. Temel bilgisayar terimleri arasında kodlamaya yönelik kavramlar bulunmakta olup bu kavramlar, kodlamanın daha iyi anlaşılmasını sağlar.

Programlama Dili (Programming Language): Yazılımcının bilgisayara hangi veriler üzerinde ne tür işlemler yapacağı ve verinin ne şekilde depolanacağını anlatma yöntemidir.
Algoritma: Belirli bir sorunun çözülmesi ve görevlerin tamamlanması amacıyla geliştirilen sistemlerdir.
Kaynak Kod (Source Code): Bir yazılımın işlenmeden önce insanların okuması ve üzerinde çalışabilmesini sağlayan programlama dili kullanılarak yazılan halidir.
Compiler (Derleyici) ve Interpreter (Yorumlayıcı): Derleyici bir tür programdır. Programlama diliyle yazılan kaynak kodu alır ve makine dilinde çıktı üretir. Yorumlayıcı ise kaynak kodu alarak kaynak programı satır satır yürütür.
IDE (Integrated Development Environment): Bilgisayar programcılarının daha rahat ve kolay bir şekilde çalışmasını sağlayan, pek çok araç ile birlikte geliştirme sürecinin verimli kullanılmasını destekleyen yazılım türüdür.
Kodlama Dili Türleri (Yüksek ve Düşük Seviye): Kodlama dilleri, bilgisayara nasıl işlem yapılacağının anlatılmasını sağlar. Kodlama dili türleri arasında; Java, C, C++, Python, C#, JavaScript, Visual Basic .NET, PHP, Ruby yer alır.
Değişkenler (Variables): Program yürütmesi esnasında değeri değişebilen veri öğeleridir.
Döngüler (Loops): Belirli sayıda tekrarlanarak veya belirli bir şart sağlandığı zaman çalıştırılacak şekilde tasarlanan kod bloklarıdır.
API (Application Programming Interface): İki farklı uygulamanın çeşitli tanımlar aracılığıyla birbirleriyle iletişim kurmasını destekleyen bir tür yazılımdır.
Debugging (Hata Ayıklama): Herhangi bir yazılımın kaynak kodunda yer alan hataların tespit edilmesi ve ayıklanması işlemidir.

Siber Güvenlik Terimleri

Bilgisayarların kötü amaçlı saldırılardan korunmasını sağlayan koruma uygulamalarının tamamı siber güvenliktir. Bilgisayar terimleri kapsamında yer alan antivirüs yazılımı, şifre güvenliği ve iki adımlı doğrulama gibi kavramlar; siber güvenliği terimleri olarak değerlendirilir.

Antivirüs Yazılımı: Antivirüs yazılımlarının tespiti, devre dışı bırakılması ya da engellenmesi amacıyla geliştirilen bilgisayar programlarıdır.
Phishing (Kimlik Avı): Mesaj, reklam, e-posta, çeşitli web sitelere benzeyen web sitelerinin kullanılarak kişisel bilgilerin çalınması ya da online hesaplara müdahale etme girişimlerinin tamamıdır.
Malware, Ransomware ve Spyware: Malware, bilgisayarın fonksiyonunu bozmak, özel bilgisayar sistemlerine erişmek ya da kritik bilgileri toplamak amacıyla kullanılan yazılımlardır.
Şifre Güvenliği ve İki Adımlı Doğrulama: Kötü niyetli kişilerin kişisel hesaplara erişimini engellemek amacıyla geliştirilen savunma hattıdır. İki adımlı doğrulama ise kullanıcıların şifre güvenliğinin sağlanması için ekstra güvenlik katmanı eklenmesi durumudur.
Güvenlik Duvarı (Firewall): İnternet bağlantısından gelen bilgileri filtreleyerek kötü amaçlı program ya da saldırıların kullanıcı ağına erişmesini engelleyen donanım ya da yazılım programlarıdır.
Veri Şifreleme (Encryption): Bilgilerin çok daha güvenli hale gelmesi amacıyla uygulanan kodlama işlemlerinin tamamıdır.
DDoS Saldırısı: Bilgisayarla ilgili terimler arasında yer alan DDoS saldırısı, bir uygulamanın kaynaklarını tüketmek amacıyla ağ hizmetlerini aksatan saldırı türüdür.
Güvenlik Sertifikaları (SSL/TLS): SSL sertifikası, site adreslerinin doğruluğunu kontrol eden ve veri iletişimini şifreli kanallar üzerinden gerçekleştiren sertifika türüdür. TLS, şifreleme ve kimlik doğrulaması sağlayan bir tür güvenli iletişim protokolü olarak tanımlanır.
Siber Saldırı Türleri: Sistemlerdeki güvenlik açıklarından yararlanan siber saldırı türleri; Kötü Amaçlı Yazılım, Fidye Yazılımı, Kimlik Avı, Parola Saldırıları, SQL Enjeksiyonu, Hizmet Engelleme ve Dağıtılmış Hizmet Engelleme, İçeriden Gelen Tehditler, Ortadaki Adam ve Sıfırıncı Gün Açıkları şeklinde sıralanır.
Zero-Day Açıkları: Yazılım geliştiricilerin yazılımdaki hatayı düzeltme şansı bulmadan hackerların hatayı istismar etmesi durumunda gerçekleşir.

Ekran ve Grafik Terimleri

Bilgisayar ile ilgili terimler arasında, bilgisayarın ekranı ve özel grafik donanımının daha iyi anlaşılmasını sağlayan piksel, çözünürlük, ekran yenileme hızı gibi kavramlar bulunur. Bu tür bilgisayar terimleri, bilgisayardan maksimum verimlilik elde edilmesi noktasında önemlidir.

Piksel (Pixel): Dijital göstergelerde görüntüye ulaşılmasını sağlayan en küçük birimdir.
Çözünürlük (Resolution): Görüntünün kaç pikselden oluşacağını belirleyen ve ekrandaki görüntüyü dikey veya yatay piksel cinsinden belirten ölçüdür.
Ekran Yenileme Hızı (Refresh Rate): Bir görüntünün ekran üzerinde saniye başına yenilenme hızıdır.
HDR (High Dynamic Range): Bilgisayar ekranında daha canlı ve gerçekçi renkler elde edilebilmesi amacıyla tasarlanan bir özelliktir.
Grafik İşleme Birimi (GPU): Grafik yaratımı için kullanılan bir tür aygıttır.
Render Süreci (Rendering): Animasyon, 3B modeller ve öteki dijital içeriklerin gerçekçi görüntülerinin oluşturulmasını sağlar.
G-Sync ve FreeSync Teknolojileri: G-Sync, oyunların çalıştırılması esnasında görüntü yırtılmalarını önleyen ve giriş ötelemesini minimize eden senkronizasyon teknolojisidir. Monitör ve ekran kartı arasındaki haberleşmeyi sağlayan ve monitörde oluşabilecek yırtılmaların önüne geçen teknoloji olarak tanımlanır.
OLED ve LED Ekran Farkları: Işık kaynağı ve renk dizilimini kontrol eden ekran teknolojisi OLED, her pikselde uygun parlaklık ve tonda ışık aktarımının gerçekleştirilmesini olanaklı hale getirir. LED ekran, piksel olarak bir dizi ışık yayar. Düz panel bir ekran olarak bilinir.
Ekran Parlaklığı ve Kontrast Oranı: Ekran parlaklığı, metrekare başına düşen kandela sayısıdır. İki bitişik rengin ekranda gösterildiği sırada parlaklık farkının hesaplanması ise kontrast oranı olarak tanımlanır.
Renk Gamutu (Color Gamut): Görüntüleme sisteminin gerçekleştirebileceği renk ve ton dizisinin tamamıdır.

Oyun ve Eğlence Teknolojisi

En çok kullanılan bilgisayar terimleri arasında ping, oyun modları gibi kavramlar yer alır. Bu kavramlar doğrudan oyun ve eğlence teknolojisine dahildir.

FPS (Frame Per Second): Bilgisayar terimlerinden biri olan Frame Per Second ya da FPS, saniyedeki çerçeve sayısı ve çerçeve frekansıdır.
Ping ve Lag: Bilgisayar ve tablet gibi cihazlar için geçerli olan ping, kullanılan cihazdan çıkan veri ile isteklerin öteki cihaza iletilmesi arasında geçen süredir. Lag ise oyunda yapılan işlem ile bunun gerçekleşmesi arasındaki zaman farkı şeklinde tanımlanır.
DirectX ve OpenGL Farkları: DirectX, Microsoft tarafından geliştirilen programlama arayüzüdür. Çoklu ortam yazılımlarının hızlı ve konforlu bir şekilde hazırlanabilmesini sağlar. Ücretsiz grafik uygulama geliştirme arabirimi olan OpenGL, iki ve üç boyutlu grafikleri ekrana çizmek amacıyla geliştirilmiştir.
Oyun Modları: Single-Player ve Multiplayer: Oyun modu, video oyununun işleyişi veya grafiklerini değiştirebilmek amacıyla yazılımlardır. Single-Player, sanal rakiplere karşı yapılan oyun modudur. Multiplayer ise birden fazla oyuncunun aynı anda oynayabilmesini sağlayan mod şeklinde tanımlanır.
Konsol ve PC Oyunları: Bilgisayar ya da televizyon monitörüne bağlanmasını sağlayan elektronik cihazlardır. Çoğunlukla bir kontrol cihazıyla oynanır. PC oyunları, kişisel bilgisayarlarda oynanan video oyunlarıdır.
E-Spor ve Turnuvalar: Elektronik spor ya da bilgisayar terimleri kısaltmaları kapsamında e-spor, organize video oyunu yarışmalarının tamamına verilen bir isimdir. E-spor turnuvaları ise bilgisayar ya da oyun konsolları gibi çeşitli platformlarda gerçekleştirilen yarışmalardır.
VR (Sanal Gerçeklik) ve AR (Artırılmış Gerçeklik): Sanal gerçeklik ya da VR, teknolojinin yardımıyla oluşturulan kurgu ile gerçek ve hayalin birleştirilmiş halidir. Artırılmış Gerçeklik veya AR, gerçekliğin bilgisayar ile değiştirilip arttırılmış halidir.
Oyun Kumandası Türleri: Oyun kumandasında sıklıkla tercih edilen türler; Joystick, klasik Gamepad, Arcade Stick, kablosuz ile kablolu kumandalar, VR kumandaları, uçuş ve yarış direksiyon setleri şeklinde sıralanır.
Oyun Motoru (Game Engine): Kişi ya da şirketler tarafından oyun geliştirmek için kullanılan programlardır.
Cloud Gaming (Bulut Oyun): Bulut oyun, uzak sunucularda çalıştırılmakta olan konsol oyunu ya da bilgisayarın anlık görüntüsünün oyuncuya internet üzerinden ulaştırılmasını sağlar.